Ανήμερα του Πάσχα, στις 10 Απριλίου 1821, ο Σουλτάνος καταδίκασε σε απαγχονισμό τον γηραιό Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄, ο οποίος κατήγετο από τη Δημητσάνα. Θεωρήθηκε υπεύθυνος για την Ελληνική Επανάσταση. Στις 18 Απριλίου απαγχονίσθηκε στην Αδριανούπολη και ο προκάτοχός του Πατριάρχης Κύριλλος ΣΤ΄. Ακολούθησαν οι απαγχονισμοί πολλών Επισκόπων στην Κωνσταντινούπολη, στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις.
Το ιερό σκήνωμά του Πατριάρχου Γρηγορίου ερρίφθη στον Βόσπορο και εκεί το βρήκε να επιπλέει ο Κεφαλλονίτης πλοίαρχος Σκλάβος. Το μετέφερε στην Οδησσό της Ρωσίας (σήμερα ανήκει στην Ουκρανία) και εκεί κηδεύθηκε μεγαλοπρεπώς. Τον Επικήδειο εκφώνησε με απαράμιλλη ρητορική δεινίτητα ο Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων. Το 1871 τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και σήμερα φυλάσσονται στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών.
Επειδή ο Γρηγόριος Ε΄ έχει αδικηθεί από μία μερίδα ιστορικών παραθέτουμε μία μαρτυρία, η οποία δικαιώνει την πατριωτική δράση του Πατριάρχου και του Μητροπολίτου Παλαιών Πατρών Γερμανού. Πρόκειται για την αναφορά, την οποία έστειλε στην Κυβέρνησή του ο επιτετραμμένος (αναπληρωτής του Πρέσβεως) της Ολλανδίας στην Κωνσταντινούπολη σχετικά με τον απαγχονισμό του Γρηγορίου Ε’. Το έγγραφο έχει ημερομηνία 13/25 Απριλίου 1821 – τον 19ο αιώνα η διαφορά του παλαιού και νέου ημερολογίου ήταν 12 ημέρες – και το ανεκάλυψε ο Καθηγητής Γεώργιος Ζώρας (δημοσιεύεται στο βιβλίο του: Ο απαγχονισμός του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε’ είς έκθεσιν του Ολλανδού Επιτετραμμένου Κωνσταντινουπόλεως, Αθήναι 1976, σελ. 13-14)
‘Εγραφε, λοιπόν, ο Ολλανδός διπλωμάτης Γκασπάρ Τέστα στην αναφορά του τα εξής:
«Ο αρχηγός ούτος της Εκκλησίας ονόματι Γρηγόριος είχεν εξελεγχθή ως συνένοχος και κύριος υποκινητής της συνωμοσίας των Ελλήνων. Γεννημένος εν Πελοποννήσω και επιθυμών κατά τον καλύτερον τρόπον να αποκρύψη το «παιχνίδι» του από τους οφθαλμούς της Κυβερνήσεως είχε καταστή -λένε- εγγυτής υπέρ του Μητροπολίτου Πατρών, υποκινητού της επαναστάσεως της Πελοποννήσου. Πιστοποιηθείσης της συμμετοχής του διά σαφών αποδείξεων και εγγράφων, ο Σουλτάνος του επέβαλε την ποινήν, την οποίαν επέσυρε το κακούργημά του. Η συνημμένη προκήρυξις αναρτηθείσα επί του νεκρού, θα πληροφορήση την Εξοχότητά σας περί των κατηγοριών αίτινες τον ωδήγησαν είς την αγχόνην».
Μαθαίνουμε, λοιπόν, ότι και ο Σουλτάνος, αλλά και οι ξένοι διπλωμάτες, γνώριζαν τον πατριωτισμό του Γρηγορίου Ε’ και καταλάβαιναν ότι η εκ μέρους του αποκήρυξη της εξεγέρσεως του Υψηλάντη ήταν ένα τέχνασμα. Ο Άγιος Πατριάρχης θυσιάστηκε για να γλυτώσει εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων από τη σφαγή.
Φωτογραφία 1: Ο απαγχονισμός του πατριάρχη Γρηγορίου E΄, Λιθογραφία, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη.
Φωτογραφία 2: Ο εθνομάρτυς Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ (1749-1821). Έμεινε πιστός στη θέση του, για να προστατεύση το ποιμνίο του. Αθήναι, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.
